Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα μουσική. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα μουσική. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων

Δευτέρα 21 Ιουλίου 2025

Η Λύρα και η Διαχρονική της Αξία

Η λύρα αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα και πιο εμβληματικά μουσικά όργανα της ανθρωπότητας, με παρουσία σε πολλούς πολιτισμούς ανά τον κόσμο. Από την Αρχαία Ελλάδα έως τη Μεσοποταμία και από τη Σκανδιναβία έως την Αφρική, η λύρα δεν υπήρξε απλώς μέσο μουσικής έκφρασης, αλλά και σύμβολο πολιτισμού, πνευματικότητας και κοινωνικής ταυτότητας. 



Αρχαιότητα

Στην Αρχαία Ελλάδα, η λύρα ταυτίστηκε με τον Απόλλωνα και τις Μούσες, αποτελώντας βασικό εργαλείο της παιδείας και της καλλιέργειας του πνεύματος. Στη Μεσοποταμία και την Αίγυπτο, αντίστοιχα όργανα εμφανίζονται σε απεικονίσεις και τελετουργίες, δείχνοντας τη χρήση τους σε θρησκευτικές και βασιλικές τελετές.

Μεσαίωνας

Κατά τον Μεσαίωνα, παραλλαγές της λύρας εξαπλώθηκαν στην Ευρώπη, όπως η βυζαντινή λύρα και η Nordic lyre, χρησιμοποιούμενες σε λαϊκές παραδόσεις, μπαλάντες και αυλικές συναυλίες. Η λύρα παρέμεινε σύμβολο της πολιτισμικής συνέχειας και της προφορικής παράδοσης.

Νεότεροι Χρόνοι

Στους νεότερους χρόνους, η λύρα ενσωματώθηκε σε τοπικές μουσικές παραδόσεις, ιδιαίτερα στην Κρήτη, τον Πόντο, τη Λυκία και τις Βαλκανικές χώρες. Συνεχίζει να αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο πολιτιστικής ταυτότητας, συνδεδεμένο με την ιστορική μνήμη και την εθνολογική κληρονομιά.

Παγκόσμια Επίδραση

Η παγκόσμια παρουσία της λύρας —ή συγγενικών οργάνων όπως το erhu της Κίνας ή το krar της Αιθιοπίας— φανερώνει την κοινή ανάγκη των λαών για μουσική έκφραση, αφήγηση και πνευματική σύνδεση. Η λύρα, μέσα στους αιώνες, εξελίχθηκε χωρίς να χάσει τον ουσιώδη της ρόλο: να φέρνει σε επαφή τον άνθρωπο με τον εαυτό του, με τον άλλον και με το Θείο.


Alphonse Osbert - Lyricism in the Forest, 1910


1. Αρχαίος Ελληνικός Πολιτισμός

Η λύρα στην Αρχαία Ελλάδα ήταν κάτι πολύ περισσότερο από μουσικό όργανο· θεωρούνταν θεϊκό δώρο. Συνδέθηκε με τον Απόλλωνα, θεό της μουσικής και του φωτός, και με τον Ορφέα, μυθικό μουσικό. Χρησιμοποιούνταν:

  • Στην παιδεία των νέων (παίδευση μέσω μουσικής),

  • Σε συμποσιακές και θεατρικές εκδηλώσεις,

  • Σε λατρευτικά πλαίσια και τελετές.

Η λύρα εξέφραζε αρμονία, μέτρο και πνευματική καλλιέργεια.

Πλάτων (Πολιτεία, Λόγος Γ')

«Η μουσική είναι ένας ηθικός νόμος. Δίνει ψυχή στο σύμπαν, φτερά στον νου, άνοδο στη φαντασία και ζωή σε όλα. Η λύρα, όπως και η μουσική γενικά, είναι το μέσο με το οποίο διαμορφώνεται ο χαρακτήρας των νέων.»

 Αριστοτέλης (Πολιτικά, Βιβλίο Η')

«Η λύρα είναι κατάλληλη για την παιδεία των νέων, όχι για τις τεχνικές επιδείξεις, αλλά για να γίνουν ευγενέστεροι στην ψυχή.»
(Πολιτικά, 1341a)

 Ορφικό Απόσπασμα

«Η λύρα μου συνοδεύει τα λόγια που πηγάζουν από τη Θεία Πηγή. Ο ήχος της ενώνει τον ουρανό και τη γη, τον άνθρωπο με το θείο.»

 Σοφοκλής

«Μέσα από τις χορδές της λύρας λυτρώνεται ο πόνος του ανθρώπου.»

 Χείλων ο Λακεδαιμόνιος 

«Μη μαθαίνεις λύρα για επίδειξη, αλλά για να εξευγενίσεις την ψυχή.»

 

Muse on Helicon. Detail from a white-ground lekythos by the Achilles Painter. 445 B.C.



Painted Plaque. Culture Italic, Etruscan Period Late Archaic Period or early Classical period Date ca. 470 B.C.


2. Βυζαντινός Πολιτισμός

Η βυζαντινή λύρα, πρόγονος του σημερινού βιολιού, κυριάρχησε στη λόγια και εκκλησιαστική μουσική:

  • Χρησιμοποιούνταν σε αστικά περιβάλλοντα και στα αυτοκρατορικά παλάτια,

  • Ήταν σύμβολο συνέχειας της ελληνικής μουσικής παράδοσης,

  • Επηρέασε τη μουσική της Μεσογείου και της Ανατολής.



Αρμονία, Harmony by Nikolaos Gyzis


3. Νορδικοί και Κελτικοί Πολιτισμοί

Η λύρα υπήρχε και στους αρχαίους πολιτισμούς της Σκανδιναβίας και της Ιρλανδίας:

  • Οι bardic lyres συνόδευαν έπη και προφορικές παραδόσεις,

  • Ήταν μέσο αφήγησης, ιστορικής μνήμης και ηρωικών αφηγήσεων,

  • Έπαιξαν ρόλο στη μετάδοση προχριστιανικών και χριστιανικών μυθολογιών.

Από αναφορές στη μεταγενέστερη παράδοση, όπως το Beowulf, η λύρα συνοδεύει ποιήματα και έπη κατά τη διάρκεια εορτών — ενίοτε η λύρα μεταφέρεται γύρω από τους παρευρισκόμενους ώστε να τραγουδήσει καθένας ένα τραγούδι ή ποίημα:

«Bede[…] workers would pass a harp or Saxon Lyre around and take turns leading and playing songs to each other.»

Στο έργο Gesta Danorum του Saxo Grammaticus καταγράφεται μια σκηνή όπου η λύρα αλλάζει την ψυχική κατάσταση των ακροατών:

«…he performed various pieces so that everyone was filled with grief and numbness. And afterwards the sound of the lyre forced them to an impudent and lively state… Finally it enraged them to madness and rashness… the king was driven to madness and rage.» Vikings Wiki
Δείχνοντας ότι η μουσική της λύρας μπορούσε να έχει έντονη ψυχολογική επίδραση.

 Σύμφωνα με μελετητές και αρχαιολογικά ευρήματα, η λύρα στην Σκανδιναβία ήταν πιθανόν συνδεδεμένη με μύθους, τελετουργικό, καθώς και με την αφήγηση μέσω των skalds:

«Music in the Early Viking Age was deeply intertwined with both communal activities and individual expression… Skalds… used rhythmic patterns and possibly simple melodic accompaniments»

 Antoon Van Welie, Holy Cecilia with Lyre


4. Αφρικανικοί Πολιτισμοί

Στην Αφρική εμφανίζονται λύρες όπως το krar (Αιθιοπία) και το nyatiti (Κένυα):

  • Συνδέονται με τελετουργικά, γάμους και κοινωνικές τελετές,

  • Συνοδεύουν τραγούδια αφηγηματικού τύπου,

  • Συμβολίζουν τη σύνδεση προγόνων και ζωντανών.



Orpheus surrounded by animals. Ancient Roman floor mosaic, from Palermo



5. Ασιατικοί Πολιτισμοί

Αν και με διαφορετικές μορφές, λύρες ή παρεμφερή έγχορδα εμφανίζονται και στην Ασία:

  • Στην Κίνα (π.χ. erhu), στην Ινδία (sarangi) και στην Κεντρική Ασία,

  • Η μουσική λειτουργία είναι κυρίως εσωτερική, πνευματική ή ποιητική,

  • Συμβολίζουν τη γαλήνη, τη σοφία και την παράδοση.



Edward PoynterThe Siren, ca 1864



Sources: Rotte (lyre)





Πέμπτη 26 Οκτωβρίου 2017

Επιτάφιος του Σείκιλου (200 π.Χ.)

Ο Σείκιλος έζησε στις Τράλλεις της Μικράς Ασίας κατά το 200 π.Χ. Είναι γνωστός για το αρχαιότερο παγκοσμίως γνωστό τραγούδι, του οποίου σώζονται πλήρως και οι στίχοι και η μουσική.

Ο Σείκιλος έγραψε το τραγούδι του μετά το 200 π.Χ. σε επιτύμβια κυλινδρική στήλη που έχει ύψος 40 εκατοστά και περιέχει στην κοινή ελληνική της ελληνιστικής εποχής ένα επίγραμμα δώδεκα λέξεων και ένα μέλος (τραγούδι) δεκαεφτά λέξεων μαζί με τη μουσική του. Στην κορυφή της στήλης, το επίγραμμα αναφέρει τον άνθρωπο που το έγραψε, καθώς και το σκοπό για τον οποίο το έγραψε:

ΕΙΚΩΝ Η ΛΙΘΟΣ ΕΙΜΙ. ΤΙΘΗΣΙ ΜΕ ΣΕΙΚΙΛΟΣ ΕΝΘΑ ΜΝΗΜΗΣ ΑΘΑΝΑΤΟΥ ΣΗΜΑ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟΝ (Εγώ η πέτρα είμαι μια εικόνα. Με έβαλε εδώ ο Σείκιλος ως διαχρονικό σήμα αθάνατης μνήμης).

Στη μέση υπάρχουν οι στίχοι του τραγουδιού μαζί με τα σύμβολα της μελωδίας, η οποία είναι του λεγόμενου φρυγικού τύπου.
Στο κάτω μέρος της στήλης αναγράφεται η αφιέρωση ΣΕΙΚΙΛΟΣ ΕΥΤΕΡΠΗΙ (Ο Σείκιλος στην Ευτέρπη), αλλά δεν γίνεται κατανοητό εάν πρόκειται για τη σύζυγο, την ερωμένη, τη φίλη, την αδελφή ή την κόρη του, ή και απλώς την Μούσα της μουσικής. Το μήνυμα αυτό αντιστοιχεί στο επικούρειο απόφθεγμα «όσο ζούμε πρέπει να χαιρόμαστε όπως οι θεοί» γιατί ο θάνατος είναι το τέλος και δεν υπάρχει συνέχεια. Εμφανώς επικούρεια είναι όλα τα αναφερόμενα συστατικά του μέλους: η ηδονή της ζωής, η αταραξία, καθώς και το τελικό όριο της ζωής, ο θάνατος.


ΟΣΟΝ ΖΗΣ ΦΑΙΝΟΥ,
ΜΗΔΕΝ ΟΛΩΣ ΣΥ ΛΥΠΟΥ.
ΠΡΟΣ ΟΛΙΓΟΝ ΕΣΤΙ ΤΟ ΖΗΝ,
ΤΟ ΤΕΛΟΣ Ο ΧΡΟΝΟΣ ΑΠΑΙΤΕΙ.
Μετάφραση
Όσο ζεις λάμπε,
καθόλου μη λυπάσαι.
Για λίγο διαρκεί η ζωή,
ο χρόνος απαιτεί την πληρωμή του.


 

Μελοποίηση από Σπύρο Γιασαφάκη, Εύη Στεργίου (Daemonia Nymphe).




Κυριακή 16 Σεπτεμβρίου 2012

Ηλεκτρικός Θησέας - Παύλος Σιδηρόπουλος




Με κάτασπρο πανί ένα καράβι απ' το πενήντα έχει να φανεί
και συ βιδώθηκες μες στο λιμάνι με ανθοδέσμη που 'χει μαραθεί.
Ηλεκτρικός Θησέας σε πηγάδι κι η Αριάδνη έχει μουγκαθεί
ηλεκτρικός Θησέας σε πηγάδι κι η Αριάδνη έχει μουγκαθεί.

Σε εδίκασαν να σπαταλάς τα χρόνια σε μια ζωή χωρίς προοπτική.
Χάνεσαι σαν το γλάρο στην Ομόνοια και όταν ψάχνεις λύση στην φυγή.
 
Πληρώνεις όσο-όσο τα διόδια και κομματιάζεσαι στην εθνική.
Ηλεκτρικός Θησέας σε πηγάδι κι Αριάδνη έχει μουγκαθεί.

Ποιος είναι ισοβίτης στο σκοτάδι ποιος αλαφιάζει δίχως πληρωμή;
Ποιος σκύβει στους αφέντες το κεφάλι και ποιος τα βράδια κλαίει σαν παιδί;
 
Ποιος ονειρεύεται πως κάποιοι άλλοι βγαίνουν και κάνουν πρώτοι την αρχή;
 
Ηλεκτρικός Θησέας σε πηγάδι κι η Αριάδνη έχει μουγκαθεί.

Ναυάγια ονείρων αρμενίζουν και τα κεφάλια γεμισαν σκουριά.
Στα σούπερ μάρκετ τέλειωσε η ελπίδα και συ κοκκαλωσες στη σκαλωσιά.
 
Πού πήγαν οι τρακόσοι του Λεωνίδα και τι θα πούμε τώρα στα παιδιά;
Ηλεκτρικός Θησέας; Και τα λοιπά.

Φοβάσαι ότι θα 'ρθει καταιγίδα και θα μας πνίξει όξινη βροχή,
βάλε σε γυάλα μέσα την πατρίδα και κρύψε την καλά μέσα στη γη.
Μήπως την ψάχνουν σαν την Ατλαντίδα αφού η Πανδώρα ανοίγει το κουτί;
 
Ηλεκτρικός Θησέας σε πηγάδι κι η Αριάδνη έχει μπερδευτεί.

Ψηφοθηρία, λόγοι κι εμβατήρια ποτέ δεν έφεραν την αλλαγή
για αυτό και χάθηκες στα σφαιριστήρια και μες στα γήπεδα την Κυριακή.
 
Τώρα καθώς κοιτάς τα διυλιστήρια ρωτάς ποιοι σ' έχουν βάλει στο κλουβί.
 
Ηλεκτρικός Θησέας σε πηγάδι κι η Αριάδνη έχει τρελαθεί.

Να κλείσεις θες πληγή θανατηφόρα και μες στα νέα ψάχνεις για δουλειά.
 
Τα δάκρυα σου γίνονται μαστίγια και τον λαιμό σου σφίγγουν σα θηλιά.
 
Όσα τα κέρδισες με τα μαρτύρια τα παζαρεύουν πάλι στα χαρτιά,
τρέχεις να ψάξεις μες στα καταφύγια και βρίσκεις μιαν αιχμάλωτη γενιά.

Μια πλαστική ανέμισες σημαία, πίστεψες σ' έναν άγνωστο θεό
κρέμασες το μυαλό σε μια κεραία ειδήσεις σίριαλ και τσίχλα ροκ.
Και πώς θα ξημερώσει άλλη μέρα όταν τα λάθη κλέβουν τον καιρό;
Και πώς θα ξημερώσει άλλη μέρα όταν το ψέμα σέρνει τον χορό;

Ζωγράφισε έναν ήλιο στο ταβάνι, μίλησε με τ' αγέρι της νυχτιάς
και χόρεψε μαζί με τη σκιά σου στους ήχους μιας αδύναμης καρδιάς.
Πάρε τηλέφωνο την μοναξιά σου ή βγες ξανά στον δρόμο της φωτιάς
πάρε τηλέφωνο την μοναξιά σου ή βγες ξανά στον δρόμο της φωτιάς.